Uluslararası Enerji Ajansı (IEA), ‘Küresel Kritik Mineraller Görünümü 2025’ başlıklı yıllık raporunu yayımladı. Enerji sektöründe stratejik öneme sahip 20 mineralin analiz edildiği raporda, tedarik zincirlerindeki yoğunlaşmaya ve arz güvenliğine ilişkin önemli bulgular yer aldı.
20 kritik mineral değerlendirildi
Raporda galyum, grafit, manganez, nadir toprak elementleri, silikon, molibden, kobalt, tellurium, antimon, germanyum, indiyum, lityum, titanyum, vanadyum, tantalyum, tungsten, bakır, nikel, krom ve zirkonyum gibi kritik mineraller değerlendirildi.
Verilere göre, bu minerallerin işlenmesi ve rafine edilmesi, az sayıda ülkenin kontrolünde. 2020 yılında üç büyük üreticinin ortalama pazar payı yüzde 82’yken, 2024’te bu oran yüzde 86’ya yükseldi. Nikelde bu artış Endonezya kaynaklı olurken, diğer minerallerde Çin başı çekiyor.
En büyük rafinaj kapasitesi Çin’de
IEA’nın analizine göre, kritik minerallerin tedarikinde çeşitliliği artırmaya yönelik adımlar atılmış olsa da bu sürecin yavaş ilerlemesi bekleniyor. Özellikle Çin, 20 mineralin 19’unda en büyük rafinaj kapasitesine sahip durumda ve ortalama yüzde 70’lik pazar payına sahip. Bu minerallerin 15’inde ise fiyat dalgalanmaları petrolü geride bırakıyor. Nikelde ise farklı bir tablo dikkat çekiyor; Endonezya bu alanda yaklaşık yüzde 50’lik pazar payı ile Çin’in önünde yer alıyor.
Rapora göre, mevcut politikalar ve yatırım trendleri ışığında, gelecek 10 yılda arzın yalnızca sınırlı şekilde çeşitleneceği ve yoğunlaşmanın 2020 seviyelerine dönmesinin zaman alacağı öngörülüyor.
Temiz enerji teknolojilerine geçişle birlikte kritik minerallere olan talep hızla artıyor. Örneğin lityuma yönelik talep 2024’te bir önceki yıla göre yüzde 30 arttı. Çin, Endonezya ve Kongo Demokratik Cumhuriyeti’ndeki üretim artışları batarya fiyatlarında düşüş sağladı. Ancak rapor, tedarik zincirinde hâlâ kırılganlıklar olduğunu vurguluyor.
Yatırım artışında 1 yılda yüzde 9’luk düşüş!
2023’te kritik minerallere yönelik yatırım artışı yüzde 14 seviyesindeyken, 2024’te bu oran yalnızca yüzde 5 olarak gerçekleşti. Keşif faaliyetlerinde de durağanlık gözleniyor.
Özellikle bakır piyasalarının gelecek yıllarda ciddi arz riskiyle karşı karşıya kalabileceği belirtiliyor. Elektrik altyapısının genişletilmesiyle artan talebe rağmen, yeni proje yatırımlarının yetersizliği, 2035’e kadar yüzde 30’luk bir arz açığına işaret ediyor.
Bir diğer önemli konu ise artan ihracat kontrolleri. Enerji dönüşümünde kullanılan stratejik minerallerin yüzde 55’i halihazırda bir tür ihracat kısıtlamasına tabi. Bu kontroller, yalnızca ürünleri değil, işleme teknolojilerini de kapsayacak şekilde genişliyor.
IEA Başkanı Birol’dan değerlendirme
IEA Başkanı Fatih Birol, rapora ilişkin değerlendirmesinde, yüksek jeopolitik gerilimlerin yaşandığı bir dünyada kritik minerallerin küresel enerji ve ekonomi güvenliğini korumada “ön cephede yer alan” bir gündeme dönüştüğünü belirterek, “Bu konu, 21. yüzyılda enerjinin güvenliği, erişilebilirliği ve sürdürülebilirliğini sağlamak için hayati önem taşıyor. İyi tedarik edilen bir piyasada bile, aşırı hava olayları, teknik arızalar ya da ticaret engelleri gibi nedenlerle kritik mineral tedarik zincirleri ciddi şekilde sarsılabilir. Böyle bir arz şokunun etkisi büyük olur, tüketiciler için fiyatların artmasına ve sanayide rekabetçiliğin zayıflamasına yol açabilir” ifadelerini kullandı.
