Yeni bir çalışmada bilim insanları, Dünya’nın iç çekirdeğinin şeklinin zaman içerisinde değişmiş olabileceğine dair kanıtlar bulduklarını söylüyorlar. Daha da ilginç bir şekilde bu değişim, jeolojik zaman ölçeğinde değil, sadece son yirmi yılda gerçekleşmiş gibi görünüyor.
Kendi gezegenimizi mümkün olduğunca fazla inceliyor ve modelliyor olsak da, Dünya’nın iç çekirdeği hala sırlarının büyük bir kısmını korumayı başarıyor. Dünya’nın fiziksel olarak delerek ulaştığımız en uzak noktasının 12.263 metre (veya yaklaşık 12 kilometre) derinlikte olduğu ve ayaklarımızın altında 5.100 kilometreden daha kalın bir bölge olduğu düşünülürse, bunun çok şaşırtıcı olmadığı rahatlıkla söylenebilir. Ancak Dünya’dan geçen sismik dalgalara ve çekirdekteki koşulların sonucu olan gezegenin manyetik alan çizgilerine bakarak merkez hakkında bilgi edinebiliyoruz.
Teknoloji ve kullanılan teknikler geliştikçe bu konuda büyük atılımlar yaşanıyor ve bu sırada birkaç şaşırtıcı detay da bulunuyor. Örneğin 2022’de bir ekip, 1960’larda ve 70’lerde nükleer testler sırasında toplanan verileri kullanarak, iç çekirdeğin yüzeye göre ters yönde döndüğünü, yılda en az bir kez onda bir derece alt-döndüğünü (yani yüzeyden daha yavaş döndüğünü) buldular. Ayrıca çekirdek, göreceli olarak sabit olmaktan ziyade salınıyor gibi görünüyordu.
Çalışmanın yazarı ve USC Yer Bilimleri Profesörü John E. Vidale, o sırada yapılan bir basın açıklamasında “İç çekirdek sabit değil – ayaklarımızın altında hareket ediyor ve her altı yılda bir birkaç kilometre ileri geri gidiyor gibi görünüyor” demişti ve eklemişti: “Cevaplamaya çalıştığımız sorulardan biri de şuydu: İç çekirdek kademeli olarak hareket ediyor mu yoksa uzun vadede diğer her şeye kıyasla çoğunlukla sabit mi? İç çekirdeğin nasıl oluştuğunu ve zaman içinde nasıl hareket ettiğini anlamaya çalışıyoruz – bu, bu süreci daha iyi anlamak için önemli bir adım.”
Daha sonra yapılan çalışmalar, çekirdeğin dönüşünün 2010 yılından bu yana Dünya’nın geri kalanına kıyasla yavaşladığına dair daha fazla kanıt gösterdi. Vidale ve ekibi, yeni çalışmada Dünya’nın çekirdeği farklı hızlarda dönerken sismik dalgalardaki değişiklikleri incelemeye çalıştı.
Yeni çalışmada ekip, “Son çalışmalar, iç çekirdeğin son birkaç on yılda Dünya’nın geri kalanından daha hızlı ve sonra daha yavaş döndüğünü doğruladı; bu çalışma, 1991 ile 2023 yılları arasında Güney Sandwich Adaları’nda 121 tekrarlayan deprem çiftinden Kuzey Amerika’nın kuzeyindeki Eielson (ILAR) ve Yellowknife (YKA) dizileri tarafından kaydedilen iç çekirdek geçişli (PKIKP) sismik dalgaları analiz etti” dedi ve ekledi: “Burada, bu tekrarlayan depremler kümesini genişletiyoruz ve iç çekirdeğin aynı pozisyonu tekrar işgal ettiği zamanlarda çiftleri karşılaştırıyoruz, 2004 ile 2008 yılları arasında YKA’da dönel olmayan değişimler görülürken, ILAR’da bunlar gözükmüyor.”
Araştırmacılar, çekirdek aynı konuma dönmeden önce ve sonra meydana gelen 168 tekrarlayan deprem çiftini inceleyerek, sismik dalgalardaki değişimlerin dönüş hızından mı yoksa diğer faktörlerden mi kaynaklandığını analiz ettiler. Ekibin belirttiğine göre, sismik dalgalardaki değişimin bir kısmı çekirdeğin şeklindeki değişikliklerden kaynaklanıyordu.
Ekip, “Gözlemlenen dalga formu değişiklikleri ve diğer çalışmalarda belirtilen değişiklikler, yerel deformasyon veya malzeme değişikliklerinden kaynaklanıyor” sonucuna ulaşıyor ve ekliyor: “YKA, PKIKP dalgalarında gözlemlenen değişikliklerin en olası açıklaması, [dış çekirdek] çekişleri ve [çekirdek-manto sınır topografyası] bağlantısı tarafından yönlendirilen [iç çekirdek sınırı] ve sığ IC’nin viskoz deformasyonudur.”
Ekip, eriyiğin dışarı atılması gibi daha “egzotik” değişimlerin de ihtimal dışı olmadığını ve daha fazla araştırmaya ihtiyaç duyulduğunu belirtiyor: “Burada, tüm IC’nin diferansiyel rotasyonunun daha baskın sinyaline ek olarak değişimin mevcut olduğunu savunuyoruz. Bu nedenle, uzun süredir devam eden bir tartışmanın çözümünü sunuyoruz – hem rotasyon hem de rotasyon dışı değişimler mevcut ve ikincisi, çekirdekte neyin hareket ettiğini görmek için dikkatli bir incelemeyi hak ediyor.”
Çalışma Nature Geoscience dergisinde yayımlandı.
