Uzay yolculuğu hakkında sıkça duyduğumuz bir ifade olan “Hiçbir astronot Dünya atmosferini terk etmemiştir” savı, kulağa garip gelse de teknik olarak doğru. Yuri Gagarin, Neil Armstrong, Valentina Tereshkova gibi astronotlar veya Katy Perry ve William Shatner gibi uzay turistleri, hiçbir zaman atmosferin tamamen dışına çıkmadı.
Uluslararası Uzay İstasyonu (UUİ) uzayda olarak kabul edilse de, halen Dünya atmosferi içinde hareket ediyor ve yüzeydeki yerçekiminin yaklaşık %90’lık kuvvetine maruz kalıyor.
Atmosfer nerede bitiyor?
NASA helirofizik uzmanı Doug Rowland, atmosferin sandığımızdan çok daha geniş bir alana yayıldığını açıklıyor: “Dünya’da soluduğumuz hava hemen başımızın üzerinde sona ermez. Everest Dağı’nda da bitmez. Uçakların uçtuğu yerde de bitmez. Daha yukarılara kadar devam eder ve yoğunluğu giderek azalır. Çok yüksek irtifalarda bile hala atmosferin etkileri gözlemlenebilir.“
Uzay İstasyonu’na ulaşıldığında bile orada halen hava molekülleri bulunur ve eğer UUİ roketlerle hızlandırılmasaydı hava direnci nedeniyle Dünya’ya geri düşerdi.
Karman hattı ve atmosferin tanımı
Atmosferin nerede sona erdiği konusu uluslararası uzay anlaşmaları gibi pratik tanımlamalarla belirlenir. Resmi olarak kabul edilen uzay sınırı olan Karman hattı, Dünya yüzeyinin 100 kilometre üzerinde yer alır.
NASA’ya göre, Dünya atmosferinin %99.99997’lik kısmı bu çizginin altında bulunur. Ancak 2019’da yapılan bir çalışma, atmosferin düşündüğümüzden çok daha geniş olduğunu ortaya koydu.
ESA/NASA’nın Güneş ve Heliosferik Gözlemevi (SOHO) verilerine dayanan araştırmaya göre, Dünya atmosferinin en dış noktası, jeokorona adı verilen bir hidrojen atomu bulutundan oluşuyor ve yaklaşık 629.300 kilometre uzaklığa kadar uzanabiliyor.
Peki ya Ay? O da atmosferin içinde mi?
Araştırmada, Dünya’nın 60.000 kilometre yukarısında bile santimetreküp başına yaklaşık 70 hidrojen atomu tespit edildi. Ay’ın bulunduğu mesafede ise bu yoğunluk santimetreküp başına yaklaşık 0.2 atoma düşüyor.
Rusya Uzay Araştırma Enstitüsü’nden Igor Baliukin, araştırmanın sonuçlarına yönelik şu açıklamayı yaptı: “Ay, Dünya’nın atmosferi içinde hareket ediyor. SOHO uzay aracı tarafından yirmi yıldan daha uzun bir süre önce yapılan gözlemleri yeniden analiz edene kadar bunun farkında değildik.”
Tüm bu bilgiler, atmosferin nerede sona erdiği ve uzayın nerede başladığı konusunun bakış açısına göre değiştiğini gösteriyor. Hatta teknik olarak bakıldığında, hem Dünya hem de Ay, Güneş’in atmosferinin içinde hareket ediyor.
Bu nedenle, uzayın sınırlarını belirlerken hangi referans noktalarının kullanıldığı büyük önem taşıyor. Atmosferin bittiği nokta hakkında yorum yaparken, önce hangi perspektiften bakmak gerektiğini göz önünde bulundurmak gerekiyor.
