Mine Ataman
Fao, Şubat Tahıl Arz ve Talep Raporunda, 796 milyon ton olmasını öngördüğü 2025 dünya buğday üretimi tahminini Nisan ayında 7,1 milyon ton artırarak 803,1 milyon ton olarak revize etti. Revize Avustralya ve Kazakistan’daki, buğday üretiminin artmasından kaynaklı. 2024/2025 dünya tahıl kullanımı Mart ayına göre 1,3 milyon ton artarak 2,868 milyon ton gerçekleşti. 2025 tahıl stoğunun açılış seviyelerinin altına düşerek 873,3 milyon ton olması öngörülüyor.
Buğday tüketimi durağan
FAO’nun 2025 küresel buğday üretimine ilişkin tahmini 2024 ile aynı seviyelerde. Kuzey ülkelerdeki buğday üretimi koşulları sabit, AB’nin toplam üretiminin yüzde 12 artışla 135,5 milyon ton olması yönünde. Rusya’daki düşük nem ve azalan ekim alanları, Ukrayna’nın savaş etkisiyle daha az üretim yapma ihtimali, ABD’de düşük verim gibi nedenlerden ötürü 2025’de toplam buğday üretiminin bir önceki yılla benzer miktarda geçekleşmesi bekleniyor. Kanada’da ekimler Mayıs’ta yapılıyor, Hindistan’da devlet teşviklerinin iyi olması sayesinde üretimin 2025’de 115,4 milyon tona ulaşacağı yönünde. ABD’nin buğday üretiminin 52,5 milyon ton, Kanada’da 35 milyon ton, Rusya’da yüzde 2’lik düşüşle 80 milyon ton olması öngörülüyor.
Büyük alıcılar daha az buğday alacak
Çin nisanda ABD’den buğday ithalatını 3,5 milyon tona kadar düşürdü, küresel piyasalar nasıl karşılık verecek. 2024de Çin ABD’den 13,6 milyon ton buğday ithal etmişti, bu yıl 10 milyon ton daha az ithal etmesi bekleniyor. ABD Tarım Bakanlığı’na göre “buğday ticareti önceki yıla göre yüzde 9 küçülecek, Çin ve Pakistan gibi büyük alıcılar ithalatı azalttı, bu ülkelerin üretimi artıyor, ticaret azalıyor.”
Buğday ticareti düşüyor
ABD’nin buğday ihracatının 26,5 milyon tona, Ukrayna’nın 18,6 milyon tona düşeceği beklenirken Rusya’nın ihracatının da 55 milyon tondan 44 milyon tona düşmesi bekleniyor. 2015’den bu yana en düşük buğday stoğuna rağmen depolarda hala 260,7 milyon ton stok var. Şu anda 195 milyon ton olan küresel buğday ticaretinin bir önceki sezona göre yüzde 7,2 daralması öngörülüyor.
Tahılların gıdadaki etkisi düşüyor
Değişen beslenme alışkanlıkları, protein üretimindeki gelişmeler gıdanın bazı olan tahıllara olan ilginin azalmasına neden oluyor. Buğday, mısır, arpa, pirinç gibi tahıllardaki toplam ticaretin yüzde 7 düşmesi bekleniyor. Çin’in 2025’de yüzde 65 daha az mısır ithal etmesi öngörülüyor.
Buğday fiyatı gergin
Uluslararası piyasalar Trump’ın başa geldiği tarihten beri düşüşte, Mayıs teslimatlı Paris vadeli işlemler piyasasında buğday 242 Avro iken Mart’ta 225,50 Avro’ya düştü. Trump’ın vergi savaşı tahıl ticaretini de etkiliyor, Çin ABD’den buğday ve mısıra yüzde 15, soya, et ve süt ürünlerine yüzde 10 gümrük vergisi getirdi. Rus ihracat limanlarındaki fiyat artışları zayıf talep nedeniyle geçici olarak durdu.
ABD: Buğday fiyatı düşecek
ABD Tarım Bakanlığı 2025 buğday rekolte tahminini 3,4 milyon ton artışla 797,2 milyon ton olarak açıklarken fiyatının da düşeceğini öngörüyor. ABD Tarım Bakanlığı, Avustralya’nın buğday üretim rekoltesini 2,1 milyon ton artışla 34,1 milyon tona, Arjantin’inkini 18,5 milyon ton, Ukrayna’nın buğday rekoltesini de 23,4 milyon ton olarak açıkladı. AB’nin buğday ihracatının yüzde 30 düşerek 27 milyon ton olması bekleniyor. Nedeni, Fransa’daki zayıf hasat.
Kuraklık buğday fiyatlarını ticaret savaşlarından çok etkiliyor
Küresel önemli buğday üretim alanları uzun süreli kuraklık dönemleri yaşarken iklim simülasyonlarında iyi haberler yok. Tüm bunlar buğday fiyatında yukarı yönlü baskı uyguluyor. Batı Avrupa buğdayı rekabetçi fiyatlandırması sayesinde dünya piyasalarında cazip hale geliyor. Rusya’nın üretimi düşüyor, fiyatı arıyor, benzer şekilde Ukrayna fiyatıyla Fransa’nın buğday fiyatı çok yakın. Rusya 30 Nisan itibariyle buğday ihracatına ton başına 19,32 dolar vergi getirdi. Rus buğdayı 248 Dolardan işlem görüyor.
Kuraklık buğday rekoltesini düşürüyor
FAO’ya göre Yakın Doğu Asya’da yağış eksikliği nedeniyle hem İran hem de Türkiye’de üretim düşük olacak. Sulamanın olmadığı Kuzey Afrika’da kuraklık nedeniyle üretim 5 yıllık ortalamadan düşük olacak, Cezayir ve Fas’ta üretim azalırken Hükümet destekleri sayesinde Mısır’da üretimin artacağı öngörülüyor. Arjantin’de verimde çok az düşüşe rağmen rekoltenin artması muhtemel. Çin’de son beş yılın üstünde 140 milyon tonluk bir üretim bekleniyor.
Temkinli FAO rakamlarına karşın Uluslararası Tahıl Konseyi’nin (IGC) nisan ayı Tahıl Piyasa Raporuna göre, 2025/26 sezonunda tahıl üretiminde rekorlar yaşanacak ama stoklar son 12 yılın en düşük miktarlarını görecek. 2025/26 sezonunda tüm dünyada toplam 2 milyar 303 milyon ton tahıl üretilmesi öngörülüyor. Yıllık 70 milyon tonluk bir artış demek. Toplam tüketim tahmini ise 2 milyar 328 milyon tona çekildi.
IGC, 2025 küresel buğday rekoltesini 806 milyon ton olarak güncellerken buğday ticaretinin 201 milyon olmasını öngörüyor. Tüketime ilişkin azalan talebe rağmen kapanış stokları 580 milyon tona çıkarıldı. Tahıl ticareti tahmini ise 418 milyon ton olarak açıklandı.
Un ihracatçısı 2024 kaybını telafi edebilecek mi?
Finansmana erişim zorluğu nedeniyle un sanayicisi stok yapamıyor, 2024’de 350 milyon dolarlık un ihracatı kaybı var. Buğday fiyatı yüksek açıklanırsa sanayici ithal etmek zorunda kalacak, buğday alım yükü TMO’ya baskı yaratacak. Fiyat düşük açıklanırsa çiftçi sorun yaşayacak. Bu yılın buğday fiyatı taban fiyat artı pirim olarak belirlenip TMO’nun zaten yüksek olan stoğuna baskı yapması önlenmiş olacak. Sanayici uygun fiyattan çiftçiden buğday alabilecek. Primin ne kadar olacağı ekonomi yönetiminin vereceği rakama bağlı. 19 milyon ton olması beklenen buğdaya kilo başı 1 TL pirim verilse karşılığı yaklaşık 20 milyar demek. Küresel buğday fiyatları şimdilik düşüşte, Türkiye’nin doğru fiyat belirlemesi gerçek bir mühendislik gerektiyor. Gelecekte seçim olmaması muhtemelen buğdaya yüzde 30-35 düzeyinde bir karlılıkla fiyat verileceği yönünde beklentileri destekliyor.
Zirai don yaşayan çiftçiye buğday dopingi
Yılın bu vakitleri buğdayın fiyatı/rekoltesi/çiftçinin kazancı, ekmeğe zam gelecek mi gibi klasik soruların gündeme geldiği zamanlar. Memleket donu, seli, kuraklığı, bolluğu, bereketi gördü de bu yıl ki kadar büyük bir zirai donu çok az gördü. Şu ana kadar kriz Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından gayet iyi yürütüldü, devamında tarlaları/ağaçları gelecek yıla hazırlamak hem çiftçinin hem de ona finansman desteği sağlayacak kural koyucuların görevi. Tarımsal Üretimde Planlı dönemle beraber mısır ekim alanları azalırken, buğday artıyor. Verim hala Türkiye’nin en büyük kozu olabilir, alınacak çok yol var.
Rusya: Buğdaydan kar etmiyoruz fiyatı artıracağız
Geçtiğimiz yıl Şikago Borsa’sında buğdayın tonu 238 dolardan işlem gördü, Rusya 205 dolara kadar buğday sattı. Rus yetkililer Rus buğdayının “düşük fiyatlı” algısının değişeceğini artık ucuza buğday satmayacaklarını söylüyor. Rusya 2022’de 157,6 milyon ton buğday üretmişti, 2024’de 128,8 milyon tona düştü. Rusya Sanayi Ve Ticaret Odası Tarım Komitesi Başkanı Petr Çekmarev, “2025 buğday üretimi 120 milyon tonun altına düşebilir” derken Rusya Tahıl birliği 125 milyon ton, FAO, 80 milyon ton olarak açıklıyor. Zayıf karlılık Rus buğdayının en büyük sorunu, devlet yetkilileri, “2024’de tahıl üretiminden hiçbir kar elde edemedik, çiftçiler eskisi gibi tahıl üretmek istemiyor” diyerek fiyatı yükseltmek istiyor, karı artırmanın yollarını arıyor. Çiftçiler daha az ürün kullanıyor, verim düşüyor, modern tarım makinaları satışı azalıyor. Rusya’nın buğdaydaki altın çağı bitebilir mi? Çekmarev’e göre 2025’de Rusya’da 70 bin adet daha az gübre satıldı.
Buğdayın spekülatif maliyeti
Fiyat ve maliyet spekülasyona açık kısım. Resmi kurumlar genelde çiftçi şartlarında maliyet hesabı açıklıyor. TMO’nun maliyet hesabı, “tüm yurttan gelen çeşitli şartlardaki buğday maliyetlerini Cihanbeyli’deki 400 dönümlük deneme arazisinde yapılan sulu ve kuru tarım üretimleriyle test ediliyor.”
Mühendisin baktığı tarla ile çiftçinin tarlasındaki buğdayın maliyeti aynı olur mu?
Mühendis eliyle bakılan tarladaki verimli buğdayın maliyetiyle ortalama Türk çiftçisinin “çiftçi şartlarında ürettiği” buğday maliyeti elbette çok farklı olacak. Türkiye Ziraat Odaları Birliği 2024’de 1 kilo buğdayın maliyetini 10 lira 87 kuruş olarak açıklamıştı. Üzerine sadece yüzde 37’lik ÜFE farkı bile koysan 2025 yılı buğday maliyeti 15 TL’yi geçer. Kaldı ki 2024 buğday taban fiyatı zaten 11 TL. Buğdayın onlarca maliyet hesabı var hedefe göre yöntem seçmek serbest olsa da açıklanacak taban fiyatını etkiler mi o meçhul. Beyaz sert ekmeklik buğdayının kilosu TMO’da 12 TL’den satılırken TURİB’de 11,50’den işlem görüyor. Türkiye fiyatları hala küresel fiyatlardan yüksek. Frankfurt School Kıdemli tarım ekonomisti İbrahim Oğuz’a göre buğdayın maliyeti ortalama 10.06 TL.
Zirai dondan etkilenen ürünlere pozitif fiyat
Geçtiğimiz yıl “çiftçiyi üzmeyecek, tüketiciyi de yormayacak buğday fiyat tahminimi “12’yi görmez 10,30 TL’nin de altına düşmez” diyerek açıklamış, buğday fiyatının desteklerle 11 TL olarak açıklanmasıyla seçim sonuçlarını bilen araştırma şirketi edasıyla rahat bir nefes almıştım.
Ekmek meselesi memleket meselesi
Tarım ekosistemindeki rekolte fiyat açıklama ritüelinin en şanslısı ve lobisi en güçlü olanı buğday. İlk çay açıklansa da ekmeğin en önemli girdisi olan buğdayın fiyatı tüm memleketi ilgilendiriyor. Geçtiğimiz yıllarda ekonomi yönetiminin kemer sıkma politikalarıyla belirlenen tarımsal emtia fiyatları “depremden, EYT’den fazlasıyla etkilenirken bu yıl gündemde zirai don var. Meyvecilik yapanların yüzde 60’ı buğday da üretiyor. Bu durumda meyvecilikteki zarar buğdaya verilecek iyi fiyatla çiftçinin geliri görece de olsa iyileştirilebilir.
Buğday fiyatını çiftçiler etkileyebilir mi?
Böyle bir ortamda buğdayın fiyatı, 13.50 TL’nin altına düşmez 14.50 TL’nin üzerini görmez. Muhtemel 13,00 TL fiyat açıklanır 1,50 TL’de pirim belirlenir. Yozgat’taki çiftçinin yürüyüşü, zirai donun çiftçideki psikolojik etkisi, düşen çiftçi gelirleri karşısında bu fiyata karşı çiftçi tepkilerinin caydırıcı bir etkisi, fiyatı değiştirmeye gücü yeter mi? Sorunun cevabı en yakın seçimin fazlaca uzakta olmasından dolayı pek mümkün gözükmüyor. Eğer çiftçinin borcu daha az olsaydı çiftçilerin bir bölümü ekmeme iradesini kullanır tarımsal emtialarla ilgili fiyata etkisini ortaya koyardı.
