Birinci çeyrekte yüksek bütçe açığı

NAKİ BAKIR

Küresel ticaret savaşları ve iç siyasi gerilimle ar­tan kırılganlık sürecin­de ekonomi yönetimi “sıkı para” politikasında kararlılık mesa­jı vermeye devam ederken, dev­letin harcamada ayağını gazdan yeterince çekmemesi dolayısıy­la kamu açıklarında hızlı büyü­me devam ediyor. Hazine’nin yılın ilk üç ayında verdiği rekor nakit açığı dolayısıyla bu dö­nemdeki merkezi yönetim büt­çe açığı da yüksek düzeyde bek­leniyor.

Hazine ve Maliye Bakanlığı, yılın ilk üç ayındaki merkezi yö­netim bütçe gerçekleşmelerini yarın açıklayacak. Bütçe için ön­cü gösterge niteliğindeki Hazi­ne nakit dengesine ilişkin geçen hafta açıklanan mart ayı sonuç­larına göre ilk çeyrekte verilen 901 milyar liralık açık, aynı dö­nemde yüksek tutarda bir büt­çe açığına işaret ediyor. Ekono­miyi rasyonel zemine oturtmak amacıyla Temmuz 2023’ten bu yana uygulamada olan program, kamuda tasarruf ayağı eksik ol­duğu gerekçesiyle eleştiriliyor.

Mart ayı nakit gerçekleşmeleri

Hazine ve Maliye Bakanlı­ğı verilerine göre Hazine mart ayında nakit bazda 786 milyar lira gelir elde ederken, 1 trilyon 84,4 milyar lira harcama yaptı. Geçen yılın aynı ayına göre ar­tış gelirlerde yüzde 51,8, gider­lerde ise yüzde 58,3 oldu. Bu ge­lişmelerle Hazine’nin nakit baz­da gelir-gider dengesinde 298,4 milyar liralık açık oluştu. Hazine nakit açığı geçen yılın aynı ayına göre yüzde 78,8 büyüdü.

Geçen yılın mart ayında 213,4 milyon liralık bir özelleştirme ve 4,5 G lisans bedeli, 2B arazi satış gelirleri ve diğer hisse satışı kay­naklı fon gelirleri elde eden Ha­zine, bu yıl aynı ayda giriş kaydet­medi. Mart ayının son iş gününde bankalar aracılığıyla tahsil edilen vergilerin de 80 milyar TL’si, tah­silat protokolleri gereğince nisan ayı Hazine hesaplarına yansıdı.

Hazine’nin mart ayında nakit bazda giderlerinin ise 948,9 mil­yar lira ile geçen yıla göre yüz­de 52,6 artan faiz dışı harcama­lar oluştururken, faiz ödemeleri yüzde 113,9 artışla 135,6 milyar liraya ulaştı. Böylece Hazine’nin nakit dengesi faiz dışı nakit den­gesi yüzde 56,9 büyüyerek 162,9 milyar liraya çıktı.

İlk çeyrekte 427,4 milyar TL faiz ödendi

Hazine nakit dengesi ocak ayında 205 milyar, şubatta da 397,6 milyar TL açık vermişti. Martla birlikte üç aylık açık 901 milyar liraya ulaştı. Hazine nakit açığında geçen yılın aynı döne­mine göre yüzde 58 oranında bir büyüme yaşandı.

Ocak-mart döneminde Hazine nakit gelirleri 42,2 artışla 2 tril­yon 423,2 milyar, giderleri ise yüz­de 46,6 artışla 3 trilyon 334,3 mil­yar liraya ulaştı. Bu yılın ilk üç ayı toplamında özelleştirme ve 4,5 G lisans bedeli, 2B arazi satış gelir­leri ve benzeri hisse satışı kaynak­lı fon gelirleri de yüzde 1.288,6’lık artışla 10 milyar lira oldu.

Üç aydaki toplam nakit gider­lerin 2 trilyon 906,9 milyar lira­sını faiz dışı harcamalar, 427,4 milyar lirasını ise faiz ödemele­ri oluşturdu. Geçen yılın eş dö­nemine göre faiz dışı giderlerde­ki yüzde 41,8’lik artışa karşılık, faiz ödemelerindeki artış yüzde 89,8’i buldu. Üç aylık giderler­de en büyük artış faiz ödemele­rinden kaynaklanırken, faiz dı­şı açık da yüzde 39,8 büyüyerek 483,7 milyar liraya ulaştı.

Nakit açığı-bütçe açığı ilişkisi

Genel bütçeye dahil idarelerin yanı sıra, özel bütçeli idareler ve düzenleyici ve denetleyici kurumlar merkezi yönetimi; bunların toplam gelir ve giderleri de merkezi yönetim bütçesinin büyüklüklerini oluşturuyor. Hazine nakit dengesi ise merkezi yönetim bütçesinin en büyük bölümünü oluşturan “genel bütçe”nin gelir ve giderleri arasındaki farkı gösteriyor. Hazine’nin nakit bazda gerçekleşmeleri kamu gelir giderlerinin en büyük bölümündeki genel ivmeyi yansıttığı için, büyük oranda bütçe açığının seyrini gösteriyor.

Buna göre açıklanan mart ayı Hazine nakit dengesi verileri, yarın açıklanacak mart ayı ve üç aylık Merkezi Yönetim Bütçe verileri için öncü gösterge niteliğinde. İlk çeyrekte rekor düzeyde gelen Hazine nakit açığı, merkezi yönetim bütçe açığının da yüksek düzeyde geleceğinin işareti. Ancak bu bazda aylar itibarıyla oluşan açık, merkezi yönetim bütçesi kapsamında yer alan özel bütçeli idareler ve düzenleyici, denetleyici kurumlardan aktarmalarla aşağı çekilebiliyor.

İç borçlanmada rekor artış

Hazine, ocak-mart dönemindeki nakit açığının büyük bölümünü iç borçlanma yoluyla finanse etti. Bu dönemde 117,1 milyar liralık iç borç geri ödemesi gerçekleştiren Hazine, 756,7 milyar 722,2 yeni borçlanmaya gitti. Böylece Hazine’nin üç aydaki net iç borçlanması geçen yılın aynı ayına göre yüzde 136,8 artışla 639,6 milyar lirayı buldu.

Hazine dış borçlarda ise üç ayda 230,3 milyar geri ödemeye karşılık, 92,9 milyar lira ile bunun çok altında bir yeni dış borç kullanımı gerçekleştirebildi ve böylece 137,4 milyar lira ile net ödeyici oldu. Hazine’nin özellikle 121,2 milyar liralık geri ödeme yaptığı mart ayında yeni dış borçlanmasının “sıfır” olduğu dikkati çekti.

Ocak-mart döneminde Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu’ndan (TMSF) 3,3 milyar liralık aktarım ve 169,2 milyon liralık da devirli-garantili borç geri dönüşü kaydeden Hazine, nakit açığının kalan kısmını ise kasadan karşıladı. Üç ayda 395,3 milyar liralık kasa-banka kullanımına giden Bunun 53,4 milyar lirasını kur farklarından karşıladığı Hazine’nin kasa bakiyesindeki net azalış 341,9 milyar lira oldu.