Uçsuz bucaksız okyanusların ortasında, haftalarca veya aylarca yol alan devasa gemileri düşünün. Bu âdeta yüzen şehirlerde hayatın bir an bile nasıl durmadığını, ışıkların nasıl hiç sönmediğini ve navigasyon sistemlerinin nasıl kusursuzca çalıştığını hiç merak ettiniz mi?
Tüm bunların arkasındaki görünmez güç, geminin kendi kendine ürettiği elektriktir. Peki karadan kilometrelerce uzakta, bir prize bağlı olmadan bu enerji nasıl sağlanıyor? Biz de bu içeriğimizde bu büyüleyici sistemin nasıl işlediğine daha yakından bakacağız.
Gemiler aslında mobil santrallerden farksız
Aslında gemiler, kendi enerjisini üreten dev birer mobil santral gibidir. Bu enerji, geminin beyni ve kalbi olan köprüüstü seyrüsefer cihazlarından, mürettebatın ve yolcuların yaşam alanlarındaki aydınlatmaya, mutfaktaki fırından makine dairesindeki pompalara kadar her şeyi çalıştırır.
Elektrik olmadan modern bir geminin hareket etmesi, yönünü bulması ve en önemlisi güvenli bir şekilde seyretmesi imkânsızdır. Bu nedenle gemilerde elektrik üretimi kesintisiz, güvenilir ve her koşulda çalışacak şekilde tasarlanmış birden fazla sisteme dayanır.
Gemilerin enerji santralleri ise jeneratörler
Gemilerde elektrik üretiminin temel taşı dizel jeneratörlerdir. Kısaca “jeneratör” olarak anılan bu makineler, aslında dizel yakıtla çalışan büyük motorların bir alternatöre bağlanmasıyla oluşur. Motorun ürettiği mekanik enerji, alternatör tarafından elektrik enerjisine dönüştürülür. Tıpkı bir arabanın motorunun tekerlekleri döndürmesi gibi, jeneratör motoru da elektrik üreten bölümü çalıştırır.
Genellikle büyük gemilerde, geminin tüm enerji ihtiyacını karşılayabilecek kapasitede birden fazla (genellikle 3 ila 5 adet) dizel jeneratör bulunur. Bu jeneratörler, ihtiyaca göre tek tek veya birlikte çalıştırılarak hem yakıt tasarrufu sağlar hem de birinin arızalanması durumunda diğerlerinin devreye girmesiyle enerji sürekliliğini garanti eder.
Peki gemi seyir hâlindeyken daha verimli bir yöntem yok mu?
Elbette var. İşte burada şaft jeneratörleri devreye giriyor. Geminin ana makinesi, pervaneyi döndürmek için dev bir şaftı çevirir. Şaft jeneratörü de bu dönme hareketinden faydalanarak, yani ana makinenin gücünden “çalarcasına” elektrik üretir. Bu yöntem, gemi seyir hâlindeyken ekstra yakıt harcamadan elektrik üretilmesini sağladığı için oldukça verimli ve ekonomiktir.
Tabii gemi limandayken veya çok düşük hızlarda seyrederken ana makine çalışmadığı veya yeterli devirde dönmediği için bu sistem kullanılamaz. Bu durumlarda yeniden dizel jeneratörlere başvurulur.
Acil durumlarda ne oluyor?
Gemilerde güvenlik her şeyden önce gelir. Ana jeneratörlerin hepsinin aynı anda arızalanması gibi çok düşük bir ihtimale karşı bile önlem alınır. Bu önlemin adı acil durum jeneratörüdür. Bu jeneratör, genellikle geminin daha üst kısımlarında, makine dairesinden uzakta ve korunaklı bir bölmede bulunur.
Herhangi bir tehlike anında (örneğin yangın veya su baskını) ana güç kaynakları devre dışı kalırsa, acil durum jeneratörü otomatik olarak devreye girer. Bu jeneratörün görevi tüm gemiyi beslemek değil, hayati öneme sahip sistemleri çalıştırmaktır.
Gemilerde kullanılan elektrik evlerimizdekiyle aynı mı?
Hem evet hem de hayır. Genellikle gerilim ve frekans değerleri farklılık gösterir. Gemilerde 440V gibi daha yüksek gerilimler kullanılır ve bu gerilim, aydınlatma ve prizler için transformatörler aracılığıyla 220V veya 110V’a düşürülür. Ayrıca karada genellikle 50 Hz frekans standardı kullanılırken, gemilerde 60 Hz daha yaygındır.
Gemilerde yenilenebilir enerji kaynakları kullanılıyor mu?
Evet, günümüzde çevre dostu çözümler gemilerde de giderek yaygınlaşmakta. Özellikle yeni inşa edilen gemilerde, yardımcı sistemlerin enerji ihtiyacını karşılamak veya aküleri şarj etmek için güneş panelleri ve hatta rüzgâr türbinleri kullanılmaya başlanmıştır. Yine de bu sistemler henüz ana güç kaynağı olacak kapasitede değiller.
Gemiler limandayken elektriği nasıl sağlar?
Gemiler limana yanaştığında genellikle kendi jeneratörlerini çalıştırmaya devam ederler ancak bazı modern limanlarda, gemilerin limandayken jeneratörlerini kapatıp karadan elektrik almasını sağlayan “kıyıdan elektrik besleme” sistemleri bulunmaktadır.
