İhsan Oktay Anar’ın Puslu Kıtalar Atlası isimli romanını okuduysanız, kurşunu altına çevirmek için türlü taklalar atan kahramanların şaşırtıcı öyküsünü hatırlıyor olmalısınız.
Orta Çağ simyacıları için nihai hedeflerden biri olan kurşunu altına dönüştürme hayali, çok kısa bir anlığına da olsa gerçeğe dönüştü. Avrupa Nükleer Araştırma Merkezi (CERN) bünyesindeki bilim insanları, dünyanın en güçlü parçacık hızlandırıcısı olan Büyük Hadron Çarpıştırıcısı (LHC) sayesinde kurşunu altına çevirmeyi başardı.
Ancak bu, popüler kültürdeki transmutasyon örneklerinden oldukça farklıydı. CERN’de yapılan deneylerde, kurşunun fiziksel özelliklerini altına benzetebilmek için, atom altı parçacıklar inanılmaz yüksek hızlarla çarpıştırıldı.
LHC, genellikle kurşun iyonlarını çarpıştırarak Büyük Patlama sonrasında evrende oluşan aşırı sıcak ve yoğun maddeyi yeniden oluşturmak amacıyla kullanılıyor. Bu analizler sırasında, araştırmacılar dikkatlerini kurşun çekirdeğinin proton ya da nötron kaybettiği “yakın geçiş” olaylarına çevirdi.
Kurşun atomları, altın atomlarından yalnızca üç fazla proton içerdiği için, bazı durumlarda LHC, kurşun atomlarının yeterli sayıda proton kaybederek altına dönüşmesine neden oldu. Elbette bu durum yalnızca bir an için gerçekleşti ve ardından atom parçalanarak birçok parçacığa ayrıldı.
Bu başarı, geçmişteki simyacıları hayrete düşürebilecek nitelikte olsa da, CERN’e göre 2015 ile 2018 yılları arasında yapılan deneylerde yalnızca yaklaşık 29 pikogram altın üretilebildi. Yapılan son yükseltmeler sayesinde elde edilen miktar neredeyse iki katına çıksa da, bu halen bir altın yüzük üretimi için gereken altın miktarından trilyonlarca kat daha az. Yani, CERN’de kilo kilo altın üretildiği gibi spekülasyonlara kapılmayalım. Zaten CERN’deki bilim insanları da düğünlerde takmak için koştur koştur her yerde gram altın arayanlara altın yetiştirmek için değil, bu dönüşüm sürecine yol açan etkileşimleri araştırmaya ilgi duyuyor.
Romanlardaki kahramanlar bu işi başarmış olsa da gerçek dünyada şimdilik hala kurşunu altına çevirmek “pratik olarak” mümkün değil ama şartları zorlayıp 200 km çapında dev bir hadron çarpıştırıcısı inşa ederseniz, mikroskop altında görünecek boyutlarda altın üretmeye başlayabilirsiniz…
