Karadeniz Teknik Üniversitesi (KTÜ) Fen Fakültesi Moleküler Biyoloji ve Genetik Bölümü tarafından yürütülen bilimsel araştırmada, bir termik santral çevresinde yetişen zeytin ağaçlarında ağır metal birikimi tespit edildi. TÜBİTAK-COST 2515 Aksiyon Üyeleri Ar-Ge Destek Programı kapsamında desteklenen projede, zeytinlerin insan sağlığı üzerindeki potansiyel etkileri incelendi.
Araştırma kapsamında termik santrale yakın, orta mesafede ve uzak bölgelerden zeytin örnekleri toplandı. Laboratuvar ortamında yapılan analizlerde, termik santrale en yakın bölgeden alınan zeytin özütlerinin, insan hücrelerinde belirgin toksik etkilere neden olduğu ortaya kondu. Özütler, akciğer ve göz epitel hücreleri gibi farklı insan hücreleriyle temas ettirildi ve normal hücrelerde zarara yol açtığı gözlemlendi.
“Zeytin toksik hale geliyor”
Araştırmanın yürütücüsü Doç. Dr. Selcen Çelik Uzuner, “Ağır metal birikimiyle zeytin toksik hale gelmiş oluyor ve bu normal hücrelere zarar vermiş oluyor. Zeytin normalde faydalı bir bitki, ancak bu durumda sağlıklı etkisini yitiriyor” dedi. Uzuner, aynı zeytin özütlerinin kanser hücrelerini ise daha yüksek oranda öldürdüğünü belirterek, bunun da ilginç bir bilimsel bulgu olduğunu söyledi.
Kurşun ve kadmiyum tespit edildi
Araştırmada zeytinlerin kurşun ve kadmiyum gibi toksik ağır metaller içerdiği belirlendi. Bu birikim, bitkinin biyolojik işlevlerini kaybetmesine yol açarken, zeytinin bilinen antimikrobiyal özelliklerinin de ortadan kalktığı görüldü. Termik santrale yakın bölgeden alınan zeytin yaprağı ve meyvesi, mikroplara karşı etkisiz hale geldi.
“10-15 km etki alanı var”
Doç. Dr. Uzuner, ağır metallerin 10-15 kilometrelik bir alanda etkili olabileceğini belirterek, “Termik santral etrafında herhangi bir tarım arazisi ya da yaşam alanı bulunmamalı. Bunların yer seçimi çok ciddi şekilde planlanmalı” ifadelerini kullandı.
Araştırma derinleştirilecek
Projenin ikinci fazında, Eylül’den Aralık’a kadar yeni zeytin örnekleri toplanacak. Bu aşamada Zeytincilik Araştırma Enstitüsü, ODTÜ ve Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi gibi kurumlardan uzmanlar da projeye dahil edildi. Yeni fazda zeytindeki ağır metalin genetik ifadelere ve savunma mekanizmalarına etkileri transkriptomik ve epigenetik düzeyde incelenecek.
“Antimikrobiyal etkisi de yok oldu”
Projenin yardımcı araştırmacılarından biri olan Funda Bilgin Tetikoğlu, “Zeytin mikroplara karşı etkili bir bitki olarak bilinir. Ancak termik santral yakınındaki örneklerin bu özelliği kaybolmuş durumda. Bu da zeytinin temel biyolojik fonksiyonlarının zayıfladığını gösteriyor” dedi.
