Bundan 150 yıl önce, günümüzde Pakistan sınırlarında kalan Harappa antik kentinde, içeriği anlaşılamayan bir taş mühür bulundu. O zamandan beri dilbilimciler için çözülemez bir bulmacaya dönüşen Dünyanın en eski kentsel toplumlarından birinin geliştirdiği yazı sistemi, artık hevesli kişiler için büyük bir ödül kaynağı haline gelmiş durumda. Bu dili çözmeye kararlı olan yetkililer, İndus Vadisi Yazısı (IVS) olarak adlandırılan yazıları çözmeyi başaran kişiye 1 milyon dolarlık ödül verileceğini duyurdu.
Harappan Yazısı olarak da bilinen IVS, yaklaşık 5.300 yıl önce Kuzey Hindistan ve Pakistan’ı kapsayan bölgede ortaya çıkan İndus Vadisi Uygarlığı tarafından oluşturulmuştu. Bronz çağında surlarla çevrili şehirleriyle bilinen bu kültür, arkeologlara nasıl yaşadıklarına dair çok az ipucu bırakarak gizemli bir şekilde ortadan kaybolmadan önce birkaç yüzyıl boyunca gelişti.
IVS’yi gösteren ilk mühür, Hindistan Arkeoloji Araştırmaları’nın kurucusu Sir Alexander Cunningham tarafından 1875 yılında bulundu. Taş levha üzerine kazınmış bu mühürde, iki yıldız ve Cunningham’ın “kesinlikle Hint harfleri değil” olarak tanımladığı altı okunamayan karakterin eşlik ettiği bir boğa resmi yer alıyordu.
O zamandan beri her biri merkezi bir hayvan ve kısa bir karakter dizisi içeren birkaç bin örnek daha bulundu. Genellikle dört ile altı işaretten oluşan yazıtların çok kısa olmaları yorumlanmalarını daha da zorlaştırdı ve şimdiye kadar bu dili kullanan herhangi bir uzun yazıt bulunamadı.
IVS, Mısır hiyeroglifleri gibi diğer antik yazı sistemlerinden farklı olarak, Rosetta Taşı gibi bilinen çok dilli bir eserde yer almıyor ve bu durum da yazının bilinen diğer dillerle karşılaştırılamaması anlamına geliyor. Ancak, şimdiye kadar bulunan tüm örnekler ticaret için kullanılan küçük çanak çömlek veya taş mühürlerde göründüğünden dolayı, içeriklerinin manevi kavramlardan ziyade sıradan faaliyetler ve işlemlerle ilgili gibi gözüküyor.
Gizemi çözene 1 milyon dolar ödül
Görünüşe göre araştırmacıların kodu çözmesini daha fazla beklemek istemeyen Hindistan’ın Tamil Nadu eyaletinin başbakanı Muthuvel Karunanidhi Stalin, “arkeoloji uzmanlarını memnun edecek şekilde yazıyı çözen kişi veya kuruluşlara 1 milyon dolar nakit ödül” vereceğini duyurdu. Eğer şanslıysak, bu ödül de 2023’te başlatılan ve MS 79’da bir volkanik patlama sonucu Pompei ile birlikte yok olan Herculaneum’da bulunan bir dizi kömürleşmiş parşömen üzerindeki antik yazıyı ortaya çıkarabilen herkese benzer ödüller sunan Vezüv Yarışması kadar başarılı olacaktır.
Vezüv parşömenleri örneğinde, yazılar bilinen bir dildeydi (Latince) ancak yanardağın patlaması sebebiyle ortaya çıkan yoğun ısından dolayı karbonize olarak okunamaz hale gelmişti. Yarışmanın düzenlenmesinden bir yıl sonra, metni parşömenlere zarar vermeden ortaya çıkarmak için yapay zeka kullanan bir katılımcı ekibi yemek yeme zevki hakkında felsefi düşünceler içeren bir pasaj keşfetti ve büyük ödülü kazandı.
Stalin’in yarışmasını kazanan biri de ortaya çıkarsa, bu gelişme Minoslular tarafından yaklaşık 5.000 yıl önce icat edilen gizemli “Linear A” yazı sistemi de dahil olmak üzere benzer şekilde eski, çözülememiş yazıları çözmeyi amaçlayan diğer vatandaş bilimi girişimlerine ilham verebilir.
